2023: een bewogen jaar

Geopolitieke ontwikkelingen

Door het wegvallen van de gaslevering uit Rusland schoten de gasprijzen in 2022 omhoog. Gelukkig zijn de gasprijzen in 2023 weer betaalbaarder geworden dankzij de invoering van een prijsplafond. Gedurende het jaar zijn de gasprijzen verder gedaald. De afhankelijkheid van andere landen voor onze energievoorziening heeft een aanzienlijke impact op de betrouwbaarheid van energielevering en de aanpak van het klimaatprobleem. Europese landen reageren hier verschillend op. Zo blijft Frankrijk inzetten op kernenergie, terwijl Duitsland tijdelijk terugkeerde naar het gebruik van kolencentrales. Tegelijkertijd hebben we in Nederland een aanzienlijke groei gezien in het gebruik van wind- en zonne-energie. Deze verschillen weerspiegelen het (politieke) spanningsveld binnen de energietransitie tussen het waarborgen van energievoorziening en het behalen van klimaatdoelstellingen. De keuzes die daarbij worden gemaakt, hebben direct impact op de omvang van onze opgave, zoals weergegeven in onze infographic later in dit hoofdstuk.

Nationaal Plan Energiesysteem (NPE)

De publicatie van het Nationaal Plan Energiesysteem (NPE) - dat eind 2023 gepubliceerd werd – gaf een duidelijke ontwikkelrichting voor het energiesysteem tot 2050. Met het NPE maakt het kabinet richtinggevende keuzes die de basis leggen voor de ontwikkeling van dit energiesysteem: maximaal aanbod, energiebesparing, slim inzetten van energie en infrastructuur, internationale samenwerking en samen sturen. Op die manier wordt zoveel mogelijk zekerheid geboden en wordt zo goed mogelijk gebruik gemaakt van schaarse duurzame energie, arbeidscapaciteit en fysieke ruimte. Stedin verwelkomt het NPE, omdat het structurerende keuzes bevat die duidelijkheid bieden op zowel korte als lange termijn. Het plan geeft inzicht in hoe Nederland de afgesproken energiedoelstellingen gaat realiseren en welke investeringen de komende tijd nodig zijn.

Politieke ontwikkelingen

In juli 2023 is het kabinet Rutte IV gevallen en daarmee demissionair geworden. Het merendeel van de onderwerpen gerelateerd aan de energietransitie is door de Tweede Kamer in een stemming in september niet controversieel verklaard. In november waren de verkiezingen, waardoor politieke verhoudingen zijn veranderd. De nieuwe Tweede Kamer is op 6 december 2023 geïnstalleerd. Zij heeft ten aanzien van klimaat geen lopende wetstrajecten controversieel verklaard. De voortgang en eventuele verandering in het klimaat- en energiebeleid is afhankelijk van de opstelling van de nieuwe Tweede Kamer en de uiteindelijke regeringscoalitie. Dit moet de komende periode blijken.

Salderingsregeling

In 2023 speelden wind- en zonne-energie een prominente rol. Stedin telde in 2023 1,7 miljoen nieuwe zonnepanelen op woningen. Zonnepanelen zijn een enorm succes in Nederland. In een paar jaar tijd is Nederland uitgegroeid tot een wereldwijde koploper wat betreft zonnestroom per hoofd van de bevolking. Dat succes komt onder andere door de salderingsregeling, waar de consument de teruggeleverde zonnestroom rechtstreeks van zijn verbruik mag aftrekken. Salderen zorgt echter steeds vaker voor verborgen kosten, waarmee salderen onbedoeld heeft geleid tot ongelijkheid tussen huishoudens met en zonder zonnepanelen. Daarom wil het kabinet de salderingsregeling van 2025 tot 2031 afbouwen. Inmiddels is duidelijk dat het voorstel in zijn huidige vorm geen politiek draagvlak heeft. Daarmee is afschaffing voorlopig van de baan.

Energiewet

De Energiewet ligt momenteel ter behandeling in de Tweede Kamer. Deze nieuwe Energiewet vervangt de Elektriciteitswet 1998 en Gaswet en is onmisbaar nu de energietransitie zorgt voor revolutionaire veranderingen in ons energiesysteem. Door de val van het kabinet in 2023 loopt deze wet vertraging op en kunnen netbeheerders minder snel aan de slag met het creëren van meer ruimte op de volle stroomnetten en ook de verduurzaming van wijken komt minder goed van de grond.

Omgevingswet

Voor de energietransitie zijn veel en soms grote aanpassingen nodig die om ruimtelijke aanpassingen vragen. Hierover communiceren wij met onze stakeholders om maatschappelijk draagvlak te creëren. Waar dat tot nu toe vrijblijvend was, wordt participatie met de inwerkingtreding van de nieuwe Omgevingswet op 1 januari 2024 verplicht. De Omgevingswet gaat over de ruimte waarin mensen wonen, werken en ontspannen. Deze nieuwe wet voegt oude wetten samen en bevat regels voor wat er buiten te zien, horen en ruiken is. Voor Stedin stond 2023 in het teken van voorbereiding op de inwerkingtreding van deze nieuwe wet.

Stikstof

De Raad van State heeft op 2 november 2022 bepaald dat de bouwvrijstelling in strijd is met het Europees recht. Het schrappen van deze bouwvrijstelling leidt tot mogelijke vertraging van onze projecten, bijvoorbeeld voor het bouwen van verdeelstations of het aanleggen van kabels. Stedin pleit samen met Netbeheer Nederland bij het Rijk en de Tweede Kamer voor onder andere prioriteit voor netbeheerders bij de uitgifte van stikstofruimte.

In aansluiting op een kamerbrief van 18 oktober 2023 van demissionair minister Jetten zijn de ministeries LNV en EZK in overleg gegaan met de provincies over vergunningverlening rondom stikstofruimte. Hiervoor hebben wij als netbeheerders input geleverd. Daarnaast heeft de demissionair minister onderzocht dat het mogelijk is om de stikstof-vergunningverlening voor energie-infrastructuur te versnellen. Nieuw aangelegde energie-infrastructuur zorgt namelijk voor structurele stikstofreductie. LNV en EZK verkennen momenteel de juridische haalbaarheid van een programma onder de Omgevingswet om hier handen en voeten aan te geven. In de tussentijd werken we met Netbeheer Nederland en Nederlandse Vereniging Duurzame Energie aan een stikstofcoalitie om aandacht te vragen voor dit onderwerp.

Klimaatambities

Eind 2022 presenteerde minister Jetten de aangescherpte klimaatdoelstellingen. De emissiereductie van 49% naar 55% in 2030 ten opzichte van 1990 hebben we in 2023 doorgerekend naar het werkpakket van Stedin. Deze doorrekening is zichtbaar in de infographic ‘Voortgang energietransitie' en resulteerde in een forse toename van het werkpakket van Stedin. In het investeringsplan dat Stedin eind 2023 presenteerde is deze toename ook zichtbaar. Daarbij hebben netbeheerders aangegeven dat zij verwachten dat 75% van dit werkpakket maakbaar is.