In gesprek met Bernard ter Haar en Koen Bogers

Terugblikkend op 2022 ziet Bernard afgelopen jaar als ‘het energiejaar’. ‘We hebben hard gewerkt aan het maken van afspraken tussen het rijk en netbeheerders vanwege de financieringsopgave. Daarnaast hebben we veel mensen gesproken over het energiesysteem 2050. De tussentijdse conclusie is: wanneer we in dat jaar klimaatneutraal willen zijn, dan moet de elektriciteit in 2035 al volledig duurzaam zijn. Het energiesysteem moet in 2040 klimaatneutraal zijn, met elektriciteit als motorblok, en verreweg de belangrijkste energiedrager. In het systeem zal bijvoorbeeld ook nog waterstof als energiedrager zitten.’

Motorblok
‘Elektriciteit als motorblok’ – dat is volgens Bernard de basis voor het toekomstige energiesysteem. Maar hoe realistisch is het om de elektrificatie al in 2035 gereed te hebben?

Koen: 'Dan is er een flinke versnelling nodig. Eerlijk gezegd denk ik niet dat we over 12 jaar van het aardgas af zijn. In de sector leeft nu het idee dat 2050 het jaar is waarin de elektrificatie compleet is. Maar voor zo’n versnelling is er van alles meer nodig: meer middelen, meer mensen, meer materialen, meer ruimte. En meer bewustzijn over de noodzaak.'

Draagvlak
Want maatschappelijk draagvlak en bewustzijn – die zijn cruciaal om de doelen te behalen. Bernard: ‘In onze analyses zijn er 3 technische uitdagingen tegenover maar liefst 7 maatschappelijke. Naast onze zorg of we op tijd klaar zijn, is de grootste zorg misschien wel of de betrokkenheid groot genoeg blijft.’ Volgens Koen ontstaat er ook een kip-eisituatie, doordat niemand de toekomst kan voorspellen: ‘Waarom zou ik voor het warmtenet kiezen als energiebron als ik niet zeker weet dat dit de toekomst heeft? Of een warmtepomp? Op het moment dat er geen duidelijkheid is, wachten we op elkaar en ontstaat er vertraging.’ Daarom moeten we volgens Bernard het verhaal goed blijven vertellen: ‘We willen naar een schonere wereld, met minder lawaai, minder fijnstof en bovendien: uiteindelijk ook goedkopere energie.’

Rechtvaardige transitie
Om mensen echt mee te krijgen, kan enige druk noodzakelijk zijn, zegt Bernard. ‘Denk bijvoorbeeld aan financiële prikkels om de wasmachine te laten draaien wanneer de zon schijnt – en niet ’s nachts. Ook hechten we waarde aan rechtvaardigheid – dat niet alleen rijke mensen van de regelingen profiteren. De energietransitie moet niet de kloof tussen rijk en arm versterken.’ Het vraagt om slimme oplossingen. ‘Een ingang is bijvoorbeeld de woningbouwcorporatie. Dit vraagt om een investering waar de corporaties niet van profiteren, maar de bewoners. Dat moet dan aantrekkelijk worden.

Advies aan elkaar
Wat voor advies geven ze elkaar voor 2023? Bernard aan Koen: ‘Zo snel mogelijk elektrificeren. En wees volstrekt duidelijk over wat je nodig hebt en hoe je het besteedt. Hoe sneller de netbeheerder kan bewegen, hoe beter dat is voor de energietransitie.’ Koen pleit voor een integrale aanpak: ‘We hebben een aanpak nodig die over de regeringsperiodes heen kijkt. De energietransitie is zo urgent en omvangrijk; het hele systeem moet op de schop. Daarbij kan een Energiecommissaris helpen, zoals we ook een Deltacommissaris hebben voor het Nationaal Deltaprogramma 2050. Zo’n aanpak voor de lange termijn geeft rust en focus.’ Ook vindt Koen het belangrijk dat we de ‘moleculen’ niet vergeten. Met andere woorden: gas. ‘Het is logisch om nu vol op elektrificatie in te zetten en dat doen we ook, maar aardgas (met steeds meer groen gas) blijft voorlopig van belang. Zeker tot 2030 en ook daarna lijkt het me een erg grote uitdaging om volledig van het gas af te zijn; dan moeten we ook groene waterstof verder opschalen.’

Oude schoenen
Koen vindt het onverstandig om alles om te bouwen, terwijl het nog niet helemaal duidelijk is wat er in de nieuwe situatie nodig is. ‘Soms krijgen we als netbeheerder de kritiek dat we te laat of te langzaam bewegen. Tegelijkertijd is daar een goede reden voor: we willen geen achtbaanssnelweg aanleggen als later blijkt dat dit niet nodig was. Wel willen we iedereen binnen een redelijk tijd aansluiten en file op het net voorkomen of er flexibel mee om kunnen gaan. Daarom moeten we grote stappen zetten en sneller de netten uitbreiden. We gaan al veel sneller dan voorheen, maar als ik Bernard hoor praten over 2035 moet het eigenlijk nog sneller.’ Kan innovatie daarin een rol spelen? ‘In eerste instantie zeg ik “slechts beperkt”. Het ontwikkelen van nieuwe technieken kost simpelweg tijd. Tijd die we nu niet hebben. We moeten nu vertrouwen op bestaande technieken en die opschalen.’  Bernard ziet dat door het opschalen er vanzelf innovatie mee komt in het kielzog. ‘Kijk bijvoorbeeld naar de ontwikkeling van windmolens in de afgelopen jaren. We staan pas aan het begin van de transitie. Er gaat nog veel gebeuren.’