Slimme netten, datatechnologie en innovatie

Om de energietransitie mogelijk te maken, hebben we slimme netten nodig die inzicht geven in de kwaliteit en capaciteit van het net. Deze data vormen samen met de klantvraag belang­rijke informatie om goede voorspellingen te maken waar in de toekomst mogelijk knelpunten kunnen ont­staan in ons net. Tegelijkertijd werken we met partners aan innovatieve oplossingen die de energietransitie kunnen versnellen. Om onze netten slim te besturen, plaatsen we slimme sensoren in onze laagspannings-, middenspannings- en transportnetten.

Laagspanningsnet - de slimme meter

Beschikbaarheid slimme meterdata

Netbeheerders moeten ervoor zorgen dat 97% van alle valide verzoeken van slimme meters met een stand worden beantwoord. Stedin behaalde een score van 96,8%. Door een aantal grote verstoringen in ons telecomnetwerk en het CTS portaal viel de performance terug gedurende een deel van het jaar. Voor een meter in storing kunnen meerdere verzoeken gedaan worden. Daardoor kan het beeld ontstaan dat meerdere meters in storing staan. Door te corrigeren voor deze herhaalverzoeken stijgt de score van Stedin van 96,8% naar 98,5%. In 2018 was de score bij Stedin nog 94%.

Enorme stijging vraag naar energiedata

Energieprijzen stijgen enorm. Dat heeft de behoefte aan energiedata van klanten flink versterkt. Het uitlezen van data via slimme meters is sectorbreed met 40% toegenomen ten opzichte van 2021. Ten opzichte van 2020 is deze stijging zelfs 160%. Stedin ontvangt zo’n 185 miljoen dataverzoeken per maand. Ondanks deze toename blijven we in staat om op een vei­lige, betrouwbare en efficiënte manier slimme-meterdata beschikbaar te stellen aan marktpartijen. Partijen die meterstanden opvragen zijn energieleveranciers op verzoek van klanten, maar ook onafhankelijke dienstaanbieders zoals energieapps (ook op verzoek van klanten). Dit toont aan dat klanten meer grip willen krijgen op hun energierekening. Marktpartijen hebben deze data nodig voor de opbouw van gegevens zodat deze beschikbaar zijn voor de klant (bijvoorbeeld via de app van de energieleverancier) maar ook voor processen.

Vanaf oktober 2020 zijn netbeheerders wettelijk verplicht een register van 24 maanden op te bouwen met dagstanden van alle slimme meters (meters die op verzoek van de klant ‘Administratief uitstaan’ zijn uitgesloten). Deze data zijn beschikbaar voor de leverancier van de klant. De vulgraad van dit register ligt bij Stedin op gemiddeld 99,5% per maand. Dit wil zeggen dat voor alle meters waarvan Stedin een dagstand beschikbaar moet hebben, dat dat in 99,5% van de gevallen ook gelukt is.

Aan de privacy en security van de slimme-meter­infra­structuur worden hoge eisen gesteld. Eén keer per twee jaar vindt bij alle netbeheerders een uitvoerige externe audit plaats. Dan wordt getoetst of de privacy en security aan de kwaliteitscriteria voldoet.

In 2022 hebben we 47.870 slimme meters geplaatst. 84,7% van de huishoudens in het Stedin gebied heeft nu een slimme meter.

Connectiviteit voor het uitlezen van slimme meters

Op connectiviteitsgebied zijn er de nodige ontwikkelingen geweest in 2022. Zo is er in samenwerking met Enexis en Alliander een gezamenlijke telecomstrategie ontwikkeld (‘Samen, Flexibel, Nu’). Het eerste initiatief uit deze strategie is de gezamenlijke aanbesteding van een simkaart (sector eSIM) met een bijbehorend management platform (RSP platform). Deze oplossing biedt ons een betere onderhandelingspositie naar operators voor mobiele datacommunicatie: we hebben geen lock-in meer waardoor we zonder een fysiek bezoek aan de meter de simkaart kunnen wisselen. Het voordeel hiervan is dat we zo makkelijk van het netwerk van een andere operator gebruik kunnen maken. Daarnaast hebben hiermee we de middelen in handen om de levensduur van de meter te verlengen.

In 2022 bediende Stedin zich van 3 verschillende draadloze netwerktechnologieën voor de slimme meter; GPRS, CDMA en LTE-M. GPRS zetten we niet meer en CDMA nog slechts beperkt in voor nieuwe meters vanwege de uitfasering van deze technologieën. LTE-M is dus de leidende netwerktechnologie voor de komende jaren. Naast de LTE-M meter die op de frequentiebanden van de commerciële operators functioneert, werken we aan een LTE-M meter-die ook op de 450 MHz band werkt. Dit is de zogenoemde multibandmeter.

Deze meter plaatsen we vanaf medio 2023. Zo is Stedin voorbereid op een eventuele overstap naar een privaat LTE-M-netwerk op de 450 MHz band. Naast deze ontwikkeling neemt Stedin samen met andere netbeheerders in Nederland deel aan een gezamenlijk initiatief met betrekking tot de volgende generatie meter, de Next Gen meter.    

Utility Connect is momenteel de vergunninghouder van het 450 MHz-spectrum. Stedin, Alliander en Westland Infra nemen van Utility Connect diensten af voor de verbinding van de slimme meters met CDMA-technologie. Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat is van plan de 450-MHz frequentieband te splitsen in twee delen (kavel A en B). Het definitieve verlengingsbesluit van het kavel A is op 22 november 2022 door het ministerie van Economische Zaken en Klimaat gepubliceerd in de Staatscourant. Dit betekent dat de vergunning tot halverwege 2035 in handen blijft van Utility Connect. Hiermee is de continuïteit van de slimme meters met CDMA-technologie geborgd. Het ontwerpbesluit over de heruitgifte van kavel B is deze zomer in consultatie gegaan. Hierop hebben Stedin, Alliander en Westland Infra hun zienswijze gegeven.

Spanningskwaliteit

Begin 2022 is de Gedragscode Slim Netbeheer goedgekeurd door de Autoriteit Persoonsgegevens. Hiermee is het onder strenge voorwaarden mogelijk om bepaalde slimme-metergegevens in te zetten voor netbeheer. Dat gaat vooral om het controleren van de spanningskwaliteit. De regionale netbeheerders willen die monitoren, omdat de impact op de privacy laag is en de maatschappelijke baten hoog. Zo krijgen we inzicht in welke klanten last hebben van afschakelende omvormers van hun zonnepanelen of van apparatuur die door lage spanning om veiligheidsredenen uitvalt. 

Na een succesvolle pilot waarbij data van de slimme meter gebruikt is om vast te stellen of de spanning te hoog of te laag is, voeren we deze nu uit in ruim 90% van het Stedin-werkgebied. We hebben geleerd dat het werkelijke aantal spanningsproblemen fors hoger is dan het aantal klachten dat binnenkomt bij Stedin. We hebben 30 clusters geïdentificeerd van laagspanningsnetten, veelal in buitengebieden en dorpen, waar de spanning niet altijd op orde is. Deze clusters pakken we proactief aan. Dat houdt in dat we de lokale spanningsproblemen verhelpen zonder dat hier een klantmelding of klacht aan vooraf ging. Wanneer we andere werkzaamheden in het laagspanningsnet plannen, gebruiken we steeds vaker de inzichten uit de slimme meter om te controleren of extra netverbeteringen nodig zijn.  

In 2022 kregen we 1.510 meldingen van consumenten over spanningsproblemen. Dat is een stijging van 18% ten opzichte van het jaar daarvoor (2021: 1.279). Consumenten met afschakelende omvormers kunnen een melding doen bij Stedin als er door een installateur is vastgesteld dat in de huisinstallatie geen problemen zijn. We doen vervolgens onderzoek hoe dit te verhelpen. We kunnen een aanpassing doen in het lokale transformatorhuisje. Dit is een relatief eenvoudige klus. Werkt dat niet, dan moeten we elektriciteitskabels vervangen of een heel nieuw huisje plaatsen.

Middenspanningsnet

In 2022 is gewerkt aan het ontwikkelen en testen van de derde generatie digitalisering in middenspanningsruimtes: DA3. Met deze technologie wordt inzicht verkregen in de belasting 'power quality' en omgevingscondities van het station en kan openbare verlichting flexibeler geschakeld worden. DA3 is de opvolger van de Smart Grid Terminals (SGT), Intelligente storingsverklikker (ISV) en DA2.  De voorgangers communiceren via GPRS en deze communicatietechnologie eindigt per 2029. De ontwikkeling van DA3 verliep langzamer dan gedacht, omdat de afstemming met de leveranciers en het testen van het nieuwe product meer tijd vroegen dan voorzien. Ook het gebrek aan componenten (chips) als gevolg van materiaalschaarste speelde ons parten. Een tweede aandachtspunt was de implementatie in de vorm van het plaatsen, registreren en op een goede manier in beheer nemen van de DA3. In 2023 gaan we circa 600 DA3 plaatsen, vanaf 2024 schalen we op. Deze uitrol leidt tot steeds meer netinzicht, in eerste instantie vooral op plekken waar we problemen voorzien.

Transportnet

De belangrijkste onderdelen van transport- en distri­butie­stations zijn verder uitgerust met slimme apparatuur. Ondanks het feit dat we in de eerste twee kwartalen van 2022 last hadden van materiaal- en chiptekort, hebben 25 transportstations in 2022 een nieuw netautomatiseringssysteem gekregen. Hierin zitten 1.332 'Intelligent Electronic Devices' die de essentiële componenten beveiligen, de conditie van het transportstation op afstand monitoren en (de onderstations) op afstand bedienen. In Delft hebben we bijvoorbeeld een start gemaakt met het vervangen van het oude automatiseringssysteem in een groot 150/25/10kV transportstation. Deze werkzaamheden voeren we uit terwijl het transportstation in bedrijf blijft en energie aan de stad Delft levert. In 2023 denken we de vervanging van dit station in Delft af te ronden. Het materiaal- en chiptekort hebben we effectief weten op te lossen door een tweede leverancier te contracteren.

Slimme netten voor nieuwe marktrollen

Marktfacilitering is het leveren van tijdige en correcte data over energieverbruik van onze klanten aan marktpartijen en TenneT. TenneT gebruikt deze gegevens voor de verrekening van de onbalansmarkt. Marktpartijen gebruiken deze gegevens voor de facturatie van hun diensten. In 2022 is de dienstverlening uitgebreid door levering van data aan partijen met nieuwe marktrollen, zoals de Congestion Service Providers (CSP’s). Deze providers kunnen Stedin helpen om congestie op het net te voorkomen, zolang het net nog niet is verzwaard. Bijvoorbeeld door als zonnepark tegen een vergoeding tijdelijk niet alle geproduceerde energie terug te leveren op een hele zonnige dag. Om de afstemming met (nieuwe) marktpartijen te verbeteren, is het Marktfaciliteringsforum (MFF) opgericht. Op dit nieuwe platform worden met name afspraken gemaakt over de uitwisseling van data tussen de marktpartijen. De Beheerder Afsprakenstelsel (BAS) is de nieuwe entiteit die deze afspraken implementeert in de centrale systemen en toeziet op een correct gebruik van de energiedata.

Energiewet en marktrollen

Met de inrichting van het MFF en BAS is de sector al voorgesorteerd op bepalingen uit de nieuwe Energiewet, die naar verwachting medio 2024 ingaat. De netbeheerders zijn via Netbeheer Nederland aangehaakt bij het uitdenken van een passend regulatoir kader voor alle nieuwe marktontwikkelingen. Daarnaast zorgt de nieuwe Energiewet voor uniformiteit (er is geen splitsing meer tussen de Elektriciteits- en Gaswet) en de implementatie van diverse Europese regels.

Marktfacilitering: feiten en cijfers 2022

  • Data verwerkt van 4,5 miljoen aansluitingen.

  • Transportkosten in rekening gebracht bij onze klanten: omzet van € 1.134 miljoen in 2022 (2021: € 1.104 miljoen).

  • Maandelijkse validatie van verbruik op ruim 50.000 grootverbruik en zakelijke aansluitingen.

  • Switches (naar een andere energieleverancier) van klanten op 394.501 aansluitingen verwerkt (2021: 685.196 aansluitingen).

  • Controles op 20.746 GWh getransporteerde hoeveelheid elektriciteit en 3.782 miljoen m3 gas in 2022 (2021 resp. 20.529 GWh en 4.907 miljoen m3).

  • Aantal aansluitingen zonder energiecontract 54.384 (2021: 51.094).

Meer inzicht in ontwikkelingen op het net met netrekenen

Alle netrekendata hebben we overgezet naar een state-of-the art dataplatform. Hiermee is de nieuwe werkwijze met rekenen aan geplande netten voor heel Stedin beschikbaar. Ook kunnen we zo beter voldoen aan de toenemende vraag naar netanalyses. Momenteel ontwikkelen we voor alle spanningsniveaus in het Stedin-net nieuwe rekenschema’s waarmee we nog meer en betere analyses kunnen maken. Door de automatisering worden netgebieden sneller, actueler bijgewerkt en zijn netschema's completer. De basis hiervoor is gelegd in 2022. In 2023 kunnen veel bedrijfsonderdelen hier gebruik van maken en gaan we dit verder uitbreiden. Ook gaan we ons voorbereiden op het integreren van netrekenen voor het Zeeuwse gebied en voor gas.

Stedin Telecom Netwerk

Vanaf oktober 2018 neemt Stedin stapsgewijs in het hele Stedin gebied een nieuw glasvezelnetwerk (Stedin Telecom Netwerk) in gebruik. Dit moderne telecomnetwerk legt een dataverbinding naar alle automatiseringssystemen in transportstations en de grotere midden­spanning­ver­deel­stations in ons gebied. Hiermee krijgen we beter zicht op de werking van het energienet en leggen we het fundament voor het nog slimmer besturen ervan. In 2022 zijn de laatste verbindingen opgeleverd. Daarmee is ruim 1.000 km aan nieuwe glasvezelverbindingen en nieuwe apparatuur op 215 locaties in gebruik genomen. Telecom is daarmee het derde netwerk van Stedin geworden.

Datagovernance

Om te voldoen aan de eisen voor de ISO-27001 certificering is een nieuw data- en documentclassificatiebeleid ingevoerd. Medewerkers hebben een e-learning gevolgd en een toets afgelegd. Classificatie wordt ook standaard afgedwongen in de Microsoft365-producten. Hierdoor kan vertrouwelijke informatie beter beschermd worden.

Om data beter vindbaar te maken - een randvoorwaarde om meer waarde uit data te halen - investeren we in het vastleggen van metadata. Dit jaar zijn de belangrijkste strategische en wettelijk verplichte rapportages opgenomen in het metadatasysteem. Hierbij is de route die data aflegt van bronsysteem tot rapportage vastgelegd. Ook zijn definities en verantwoordelijkheden beschreven. Dit ondersteunt de eigenaren van de rapportages bij het waarborgen van de kwaliteit van de rapportages.