Investeren in infrastructuur

Investeringen in onze netten

De investeringen die we in 2022 in onze gereguleerde netten hebben gedaan, zijn onderdeel van het investeringsplan 2022 - 2024. Hierin staan de uitbreidings- en vervangingsinvesteringen voor de elektriciteits- en gasnetten. In 2022 investeerden we in totaal € 712 miljoen waarvan € 700 miljoen in onze gereguleerde netten. De totale investeringen waren daarmee € 25 miljoen hoger dan in 2021.

Klantgedreven investeringen

De klantgedreven investeringen vinden plaats op verzoek van klanten en overheden (reconstructies). Deze waren in 2022 € 252 miljoen. Dat is € 11 miljoen lager dan verwacht (€ 16 miljoen lager dan in 2021). Dit wordt veroorzaakt door minder investeringen in reconstructies. Wij verwachten dat de klantgedreven investeringen in de komende jaren hoog blijven, mede gedreven door het tempo van de energietransitie en de gestegen energieprijzen. Zowel vraag als aanbod zijn beweeglijk. Hierdoor blijft het plannen en bijsturen van deze investeringen uitdagender en belangrijker dan voorheen.

Netgedreven investeringen

Netgedreven investeringen zijn de investeringen die we doen om de capaciteit en kwaliteit van het huidige net te borgen en verbeteren. Hieronder vallen het vervangen en verzwaren van stations en netten. In 2022 hebben we € 410 miljoen netgedreven investeringen gedaan. Dat is financieel in lijn met de begroting en € 59 miljoen hoger dan in 2021. Een deel van de geplande netgedreven investeringen liep vertraging op door planningswijzigingen van de klant, de omgeving (bijvoorbeeld door langer durende vergunningstrajecten) en/of schaarste van materiaal bij aannemers. Hierdoor hebben we niet de gehele scope waar kunnen maken. Tegelijkertijd stegen de prijzen als gevolg van schaarste, waardoor de investeringen in lijn met de begroting zijn. Uiteindelijk hebben we onze doelstelling op het waarmaken van de netgedreven scope elektriciteit en gas met respectievelijk een score van 93% en 96% niet geheel kunnen waarmaken.

1. * Op basis van GIS data van begin februari 2023; 2022 informatie nog onvolledig door nog te verwerken mutaties.
2. * Exclusief realisatie regio Zeeland

Slimme meters

Onze investeringen in slimme meters waren in 2022 € 34 miljoen. Dat is € 2 miljoen lager dan in 2021 en minder dan begroot als gevolg van het uitstel van de grootschalige opdracht van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat in het kader van het afschaffen van de salderingsregeling. Op dit moment heeft 84,7% (2021: 82,4%) van de huishoudens in Stedin-gebied een slimme meter. Vanuit het wetsvoorstel voor de afbouw van de salderingsregeling wordt een geschikte meter verplicht, deze meter kan zowel de levering als de teruglevering van stroom apart meten. Eind 2022 voldoet bijna 87% van alle meters in Stedin-gebied aan de criteria van een geschikte meter. Er zijn namelijk ook niet-slimme meters die voldoen aan de mogelijkheid om de teruggave af te lezen. Deze dienen echter handmatig te worden doorgegeven door de klant.

Overige activa

De overige investeringen waren in 2022 € 16 miljoen (€ 16 miljoen lager dan in 2021),waarvan € 4 miljoen in het telecommunicatienetwerk. Het doorschuiven van de investeringen in stoom en warmte binnen NetVerder zorgt voor € 15 miljoen lagere investeringen dan begroot.

Van lange naar middellange en korte termijninvesteringsplannen

Een aanpassing aan het transportnet heeft een doorlooptijd van vele jaren. Om deze aanpassingen tijdig in gang te zetten, is een masterplan nodig voor de langetermijnontwikkeling van het elektriciteitsnet van Stedin. We hebben ons verzorgingsgebied opgedeeld in 18 gebieden waarvoor we zo'n masterplan met een scope tot 2050 hebben opgesteld. De grootste onzekerheid is de toekomstige ontwikkeling van de vraag naar energie. Deze onzekerheid proberen we te ondervangen aan de hand van beschikbare nationale en Stedin-scenario’s. Om tot de juiste investeringen te komen, vergelijken we de alternatieven op basis van het ‘minimale spijt’-principe. Dit helpt ons om in situaties met grote onzekerheid desinvesteringen te voorkomen en tijdig vergunningsprocedures in gang te zetten.

Geplande investeringen

De masterplannen zijn richtinggevend voor ons Strategisch Investeringsplan (SIP) 2022-2037. Eens in de twee jaar stellen we vanuit het SIP het investeringsplan (IP) op. Het IP 2022-2024 is in april 2022 vastgesteld. De beschikbare inzichten over de opwek van elektriciteit vanuit onder andere de RES zijn opgenomen in de scenario’s. Ook is bij het opstellen van het plan gebruik gemaakt van actuele klantinformatie en erkende landelijke en regionale beschikbare bronnen, zoals doorrekeningen van het Planbureau voor de Leefomgeving, SDE++-aanvragen en publieke en private projectontwikkelingen. Op www.stedin.net/investeringsplan staat meer over de investeringen in Utrecht, Zeeland en Zuid-Holland. Via deze link is op een interactieve kaart van ons werkgebied te zien aan welke projecten we werken.

Congestie

We werken er hard aan om congestie zo veel mogelijk te vermijden. Tegelijkertijd is de grens van de capaciteit van het hoogspanningsnet van TenneT in zicht in meerdere delen van het land. Dit raakt ook grootverbruikklanten in ons werkgebied; in de Rotterdamse haven, Goeree-Overflakkee en de provincie Utrecht. Zodra er congestie is in het hoogspanningsnet veroorzaakt dit congestie in het betreffende gebied van de regionale netbeheerder. Daarom is de samenwerking met TenneT voor ons cruciaal.

Congestiegebieden TenneT

1. Haven Rotterdam en Goeree-Overflakkee

• Congestie op afname, onderzoek loopt

In een groot deel van de Rotterdamse haven (Europoort, Botlek en Pernis) en de regio’s Voorne-Putten, Goeree-Overflakkee, Hoek van Holland en Hoogvliet gaan Stedin en TenneT onderzoeken of het elektriciteitsnet efficiënter benut kan worden met behulp van congestiemanagement voor de afname van elektriciteit. Het hoogspanningsnet zit in deze regio’s nagenoeg aan de maximale capaciteit door een sterk groeiend aantal (verzwarings)aanvragen voor elektrificatie van industriële processen en het aansluiten van onder andere elektrolysers, e-boilers, walstroom en e-logistiek. De aanvragen bij elkaar betreffen 650 megawatt (MW) en werden in uiteenlopende scenario’s pas voorzien richting 2030. De groei van 650 MW is vergelijkbaar met 4 keer het vermogen van de stad Delft op een piekmoment. De uitkomst van het congestiemanagementonderzoek verwacht TenneT in de zomer van 2023. De structurele oplossing is de uitbreiding van capaciteit voor deze regio en bestaat onder meer uit het bijplaatsen van drie transformatoren. Naar verwachting is dit tussen 2027 en 2029 gereed. Meer informatie op www.stedin.net.

2. Provincie Utrecht

• Congestie voor opwek, tot op zekere hoogte congestiemanagement mogelijk waardoor merendeel wachtlijst transportrechten heeft gekregen

• Congestie op afname, onderzoek loopt

In 2021 is in de provincie Utrecht congestie afgekondigd vanwege transportbeperkingen van TenneT. Uit het onderzoek naar congestiemanagement blijkt dat voor een groot deel van onze wachtlijst capaciteit beschikbaar komt om nieuwe klantaanvragen (>3x80 ampère) terugleververmogen te bieden. In overleg met onze klanten - op volgorde van de wachtlijst - bespreken we hoeveel vermogen voor teruglevering is vrijgekomen. In november 2022 is door TenneT ook een vooraankondiging gedaan van structurele congestie voor afname van elektriciteit. TenneT voert het onderzoek uit naar de mogelijkheden van congestiemanagement en verwacht de uitkomst in de zomer van 2023. Ook verwacht TenneT door uitbreidingswerkzaamheden aan het hoogspanningsnet de huidige knelpunten in 2029 op te lossen. In de afgelopen twee jaar is in de provincie Utrecht voor 265 MW aan transportvermogen aangevraagd. Dit is vergelijkbaar met het elektriciteitsverbruik van de stad Utrecht op een piekmoment. Meer informatie op www.stedin.net/utrecht.

Stand van zaken in de drie congestiegebieden van Stedin

In 2022 heeft Stedin voor het eigen regionale netwerk geen nieuw congestiegebied aangekondigd.

1. Dordtse Kil

• Congestie voor opwek, heronderzoek loopt

Sinds september 2021 kunnen nieuwe duurzame projecten op bedrijventerreinen Dordtse Kil III en IV hun opgewekte energie niet terugleveren aan het elektriciteitsnet. Dat kan weer als de netuitbreiding gereed is (medio 2025). Door de nieuwe code voor congestiemanagement hebben we meer mogelijkheden voor congestiemanagement. Op 10 november startte Stedin daarom een marktuitvraag. Hiermee maken we ruimte vrij op het elektriciteitsnet en kunnen we mogelijk eerder meer klanten aansluiten. We verwachten in het eerste kwartaal van 2023 het heronderzoek naar aanleiding van de nieuwe code voor congestiemanagement gereed te hebben. Meer informatie op www.stedin.nl/dordtsekil.

2. Middelharnis

• Congestie op opwek, heronderzoek loopt

In Middelharnis wordt op piekmomenten bijna drie keer zoveel elektriciteit opgewekt als wordt gebruikt. Hierdoor moeten we veel opgewekte elektriciteit van het eiland af transporteren. De afgelopen 10 jaar is hier al voor ruim € 100 miljoen in geïnvesteerd en de komende jaren plaatsen we extra transformatoren die een investering van een kleine € 7 miljoen vergen. In het eerste kwartaal van 2023 is het heronderzoek naar aanleiding van de nieuwe code voor congestiemanagement gereed. Naar verwachting is er vanaf begin 2024 meer ruimte voor nieuwe teruglevering omdat dan de extra transformatoren in bedrijf worden genomen. Meer informatie op www.stedin.net/middelharnis.

3. Zeeland: Schouwen-Duiveland en Tholen

• Congestie voor opwek, heronderzoek loopt

In het najaar van 2020 is structurele congestie afgeroepen op Schouwen-Duiveland en Tholen. Samen met TenneT werken we aan oplossingen om het elektriciteitsnet hier te versterken. Hiervoor plaatsen we op zowel Schouwen-Duiveland als Tholen nieuwe transformatoren, verbonden met een nieuw aan te leggen 150 kV verbinding naar Bergen op Zoom ter vervanging van de bestaande 50kV-Noordring. Deze is naar verwachting uiterlijk medio 2027 operationeel. Ook in deze gebieden roepen we partijen op om, tegen een vergoeding, flexibiliteit aan te bieden. Dit heeft inmiddels geleid tot een eerste contract met Zeeuwind voor Windpark Noorpolder. Meer informatie op www.stedin.net.

Op Schouwen-Duiveland en Tholen doen we een pilot met een ‘Non-Firm Aansluit- en Transportovereenkomst’. Met deze overeenkomst kunnen we klanten wel aansluiten in congestiegebieden, maar hebben ze geen garantie dat ze altijd elektriciteit op ons net kunnen terugleveren en/of van ons net kunnen afnemen. Met de klant maken we afspraken dat de productie-installatie minder of niet teruglevert als het net overbelast dreigt te worden.

Wachtlijst

Vanwege congestie staan eind 2022 228 bedrijven en instellingen op onze wachtlijst om aangesloten te worden voor in totaal 194 MW (In Utrecht staan 141 klanten op de wachtlijst, in Zuid-Holland 47 en in Zeeland 40). Bij 188 van de 228 bedrijven op de wachtlijst gaat het om teruglevering en bij 40 om afname van elektriciteit met een vermogen van 40 MW. In ons werkgebied hebben we een leveringszekerheid van 99,9959%. De klanten die op een wachtlijst staan hebben echter een leveringszekerheid van 0% van de aanvraag. Het spijt ons zeer dat wij hen geen nieuwe transportcapaciteit kunnen bieden. We doen er dan ook alles aan om congestie te voorkomen en onze netten zo goed mogelijk te benutten.

Impact van de congestie

Als congestiemanagement niet mogelijk is, geldt de congestie in alle gebieden alleen voor groot­verbruikers met een aansluiting groter dan 3x80 ampère. Consumenten kunnen zonnepanelen blijven plaatsen en elektriciteit terugleveren. Wanneer congestiemanagement wel mogelijk is, maken we met klanten afspraken dat zij het net minder gebruiken op specifieke momenten. Hierdoor ontstaat ruimte voor andere klanten, zodat deze in principe geen hinder ondervinden van de congestie. Er geldt een maximum voor de omvang van congestiemanagement. Klanten waarmee afspraken zijn gemaakt, worden hiervoor gecompenseerd.

Transportschaarste voorkomen

Flexibiliteit

Als we een probleem in ons net voorzien door een specifieke aanvraag, gaan wij in gesprek met de klant over wat die wil afnemen en/of opwekken. We laten zien wat wel kan, bieden perspectief en hebben een gesprek over het al dan niet inzetten van flexibiliteit zodat we stroompieken kunnen verminderen. Met klanten die flexibiliteit leveren, werken we met zogenaamde ‘capaciteitsbeperkingscontracten’. Klanten krijgen een financiële compensatie voor hun flexibiliteit.

Uitgaven aan flexibel regelvermogen

Om flexibel regelvermogen in de praktijk in te kunnen zetten moeten verschillende afspraken gemaakt worden tussen Stedin en de partij die flexibel regelvermogen aanbiedt, waaronder afspraken over de vergoeding. Dit is een lastig speelveld. Enerzijds moet de vergoeding voldoende zijn om deelnemers te verleiden – deze dienen er niet op achteruit te gaan. Anderzijds hebben - vanuit het kader van een vastgesteld budget - de kosten voor flexibiliteit een direct effect op het aantal klanten dat door congestiemanagement aangesloten kan worden. Hoe hoger de kosten voor flexibel regelvermogen, des te minder klanten van de wachtrij geholpen kunnen worden en weer capaciteit kunnen krijgen. Stedin kiest voor 'op kosten gebaseerde vergoedingen' voor de inzet van flexibel regelvermogen. Dit betekent dat klanten bij het terugregelen van een zonnepark een vergoeding van Stedin ontvangen die gelijk is aan de omzet die ze gehad zouden hebben op de 'day ahead markt' bij de verkoop van energie.

GOPACS

GOPACS is een gezamenlijk platform van de regionale en landelijke netbeheerders waarop ze gezamenlijk en efficiënt flexibiliteit inkopen, afstemmen en coördineren. Het platform sluit aan op bestaande handelsplatformen waarbij deelnemende partijen in een specifiek netgebied aangeven tegen welke prijs zij bereid zijn meer of minder elektriciteit te verbruiken of terug te leveren. Zodra er een knelpunt op het net dreigt, doet de netbeheerder een oproep om flexibel vermogen te bieden. In het afgelopen jaar was een duidelijke toename te zien van deelnemers op het platform.

GOPACS telt in 2022 721 aansluitingen verdeeld over 27 trading companies. In ons verzorgingsgebied zijn dat 219 (2021: 150) aansluitingen bij 7 trading companies. Dit jaar is er door Gopacs (voor alle netbeheerders incl. TenneT) bijna 182 GWh aan flexibiliteit geleverd met een ‘waarde’ van ruim € 59,5 miljoen (2021: 140 GWh/ € 35 miljoen). De ‘waarde’ is in dit geval het verschil tussen de koop- en verkooporders (dus wat de netbeheerder betaalt). We verwachten dat GOPACS door de nieuwe code congestiemanagement steeds vaker door ons zal worden ingezet.

Benutten van onze netten

We hebben, naast het inzetten van flexibiliteit, nog verschillende instrumenten die gericht zijn op het maximaal benutten van het bestaande energienet. Stedin ontplooit hiervoor diverse initiatieven zonder de leverbetrouwbaarheid in gevaar te brengen. Voorbeelden hiervan zijn het loslaten van de storingsreserve en cable pooling.

Storingsreserve loslaten en opweksturing

Als een stroomkabel kapot gaat en de storingsreserve niet meer beschikbaar is om de elektriciteit om te leiden, werken we met opweksturing. Dit is het met een stuurbox decentraal en op afstand sturen van opwekvermogen (van zon en wind) in het geval van storingen of onderhoudswerkzaamheden. Met deze dienst zijn wij in staat om grote opwekkers, zoals zon- en windparken, tijdelijk af te remmen in hun productie. Zo kunnen we in geval van een storing toch de storingsreserve gebruiken en de duur van die storing beperken. Hiermee borgen we de hoge betrouwbaarheid van ons elektriciteitsnet. Samen met commerciële partners en klanten Sunrock, Kieszon en Eneco heeft Stedin de dienst opweksturing ontwikkeld. Sunrock en Eneco werken dit jaar voor het eerst met een stuurbox in de gebieden Europoort en Dordtse Kil. In de Dordtse Kil gaat deze stuurbox met name helpen om uitval te voorkomen bij een storing. In 2022 hebben we de stuurbox bij drie klanten geplaatst. Doordat we twee grote windparken (Kroningswind en Harde Zeewering) hebben aangesloten kunnen we nu sturen op ruim 200 MW. Het is de ambitie om in 2023 bij 500 klanten een stuurbox te plaatsen. Vanaf volgend jaar wordt deze dienst ook geschikt gemaakt voor batterijen.

Cable pooling

Bij cable pooling kunnen we op één aansluiting zowel zon- als windopwek op één kabel combineren. Dit is van belang, want de totale capaciteit van een aansluiting wordt bij opwekinstallaties voor zon (12%) en wind (28%) maar beperkt benut. Het waait immers niet altijd en er is niet constant zon. Toch moet de aansluiting piekbelasting aankunnen. Bij cable pooling regelen we op piekmomenten, als de capaciteit van de aansluiting te klein is, het zonne- of windpark terug. Zo wordt de hoeveelheid verloren energie beperkt. Het rendement op een aansluiting kunnen we hiermee verhogen naar 39%, er zijn minder aansluitingen nodig en we kunnen meer opwekvermogen kwijt op het net. In 2022 zien we dat de markt nog niet zover is dat cable pooling tussen verschillende partijen wordt toegepast in Stedin gebied. De verwachting is wel dat deze optie door capaciteitschaarste steeds interessanter wordt.

De onderlinge afhankelijkheid van partijen bij nieuwe initiatieven wordt hierbij nog als drempel aangedragen, evenals terughoudendheid bij financiers. Onbekend maakt immers onbemind. Een voorbeeld waarbij de technische en economische voordelen van cable pooling worden gerealiseerd is het cable pooling ‘light’ project van Vattenfall, dat dit jaar is geopend op Goeree-Overflakkee waar wind, zon, en batterijen worden gecombineerd.

Verruiming cable pooling

Meerdere klanten hebben aangegeven gebruik te willen maken van cable pooling in situaties waarbij een opwekker en een afnemer betrokken zijn. Dit mag echter niet binnen de bestaande regelgeving. Deze schrijft voor dat cable pooling alleen plaats mag vinden in combinaties van zon en wind. Zon en wind zijn immers vaak complementair aan elkaar. Om onze netcapaciteit nog beter te benutten is een verruiming van de cable poolingregeling voor opwekkers en afnemers (waaronder batterij-exploitanten) voor Stedin en haar klanten interessant. Van het beter verdelen van het ‘éénrichtingsverkeer (alleen opwek)’ zijn we dan in staat om met dezelfde infrastructuur een groter deel van het net voor ‘tweerichtingsverkeer (opwek en afname)’ in te zetten. Omdat opwek en afname complementair zijn aan elkaar, hoeven partijen in tegenstelling tot cable pooling tussen opwekkers, bij incidentele momenten van harde wind en felle zon, hun opwek niet terug te schroeven. Dit vergemakkelijkt het maken van onderlinge afspraken.

Onder andere via het Landelijk Actieprogramma Netcongestie streeft Stedin ernaar om barrières voor haar klanten terug te brengen en bovengenoemde verruiming wettelijk mogelijk te maken.